Co to jest efekt cieplarniany?

Życie człowieka oraz innych organizmów na Ziemi w głównej mierze zależy od warunków panujących na naszej planecie. Podejmowane przez nas działania mają wpływ nie tylko na najbliższe otoczenie. Możemy przyczynić się do tego, abyśmy my i przyszłe pokolenia mogli żyć w jak najlepszych warunkach. Dzisiaj odpowiadamy na pytanie, co to jest efekt cieplarniany oraz jakie zagrożenia może za sobą nieść.

Czym jest i na czym polega efekt cieplarniany?

Efekt cieplarniany, chociaż w pierwszej chwili kojarzy się negatywnie, tak naprawdę jest zjawiskiem naturalnym. Bez niego życie na naszej planecie nie mogłoby istnieć. W atmosferze są obecne gazy, które pochłaniają promieniowanie podczerwone. Część promieniowania słonecznego dochodzi do powierzchni Ziemi, ogrzewając ją. Dzięki temu jest ciepło. Niestety, nagromadzone gazy cieplarniane skutecznie blokują promieniowanie odbite od planety. Efektem tego jest stopniowy wzrost średniej temperatury na Ziemi, co nie jest już zjawiskiem pozytywnym.

Warstwa gazów cieplarnianych uległa pogrubieniu m.in. na skutek działalności człowieka. Tym samym zaburzona została naturalna równowaga w środowisku. Wynikiem tego jest pogłębianie się efektu cieplarnianego, co niesie za sobą negatywne skutki – ale o tym w dalszej części artykułu. Pojęciem związanym z tym zjawiskiem jest globalne ocieplenie.

Efekt cieplarniany nazywany jest również efektem szklarniowym. Ma to związek z podobieństwem powstawania efektu cieplarnianego do procesów zachodzących w szklarni. Warto wspomnieć, że zjawisko to zachodzi nie tylko na Ziemi, ale również na Wenus, Marsie czy Tytanie. Gdyby nie efekt cieplarniany, średnia temperatura na naszej planecie byłaby o ponad 33°C niższa. Łatwo więc policzyć, że byłaby ona ujemna, a skuta lodem powierzchnia Ziemi, nie zapewniałaby odpowiednich warunków do życia i rozwoju organizmów.

Z efektem cieplarnianym bezpośrednio wiąże się również pojęcie gazów cieplarnianych. Są to m.in. para wodna, dwutlenek węgla (CO₂), metan (CH₄), chlorofluorowęgle (CFC, freony), ozon (O₃) oraz podtlenek azotu (N₂O).

Przyczyny efektu cieplarnianego

W ostatnich dziesięcioleciach obserwowane jest stałe pogłębianie się efektu cieplarnianego. W głównej mierze ma to związek z działalnością człowieka. Za najważniejsze przyczyny efektu cieplarnianego uważa się:

• Transport – w skali globalnej jest on odpowiedzialny za emisję nawet 25 proc. dwutlenku węgla.
• Przemysł – podczas produkowania dóbr wykorzystywane są paliwa kopalniane, które również zwiększają emisję gazów cieplarnianych do atmosfery.
• Produkcja energii elektrycznej – podczas produkowania energii elektrycznej, wykorzystywanej obecnie w każdej dziedzinie życia, zużywana jest duża ilość paliw kopalnianych (węgiel, gaz ziemny). To również przyczynia się do pogłębienia efektu cieplarnianego.
• Gospodarstwa domowe – codziennie zużywamy energię elektryczną i ogrzewamy swoje mieszkania, co pośrednio wpływa na pogłębianie się efektu cieplarnianego.
• Rolnictwo – wykorzystywane są nawozy syntetyczne, które przyczyniają się do zwiększenia stężenia azotu w glebie. To natomiast sprzyja jego większej emisji do atmosfery.
• Hodowla zwierząt – zwierzęta hodowlane podczas procesów trawiennych wytwarzają duże ilości metanu.
• Wykorzystanie urządzeń chłodzących i klimatyzacyjnych, środków chemicznych w aerozolu oraz gaśnic – zawierają one freony i halony.
• Działanie czynników naturalnych – emisja gazów cieplarnianych do atmosfery następuje m.in. podczas erupcji wulkanów, parowaniu oceanów i mórz oraz rozkładu organizmu żywych.
• Wycinanie lasów – drzewa są odpowiedzialne za pochłanianie dwutlenku węgla. Rośliny są w stanie pochłonąć określoną ilość CO₂.

Z danych „Krajowego Raportu Inwentaryzacyjnego” w Polsce w 2016 roku najwięcej gazów cieplarnianych było emitowanych podczas produkcji energii elektrycznej. Odpowiedzialność za to ponosił również przemysł oraz rolnictwo. Zaobserwowano jednak, że w porównaniu do danych z 1988 roku zanotowano spadek emisji gazów cieplarnianych. Ma to związek z podjętymi działaniami, które zmniejszyły wydobycie i wykorzystanie węgla, a także transformacja przemysłu ciężkiego. Istotne okazało się również poszukiwanie alternatywnych form pozyskiwania energii elektrycznej.

Skutki efektu cieplarnianego

Efekt cieplarniany stanowi obecnie jeden z problemów, który dotyczy całego świata. Jego skutki zauważalne są w skali globalnej. Obecnie wśród najważniejszych z nich wymienia się:,

• Wzrost średniej temperatury powietrza – co dekadę w wielu miejscach na naszej planecie średnia temperatura powietrza będzie wzrastać o ok. 0,2°C.
• Mniejsza masa lodowców – wraz ze wzrostem temperatury lodowce topnieją. Ma to bezpośredni związek z podnoszeniem się poziomu wód w morzach i oceanach. To natomiast skutkować będzie coraz liczniejszymi powodziami wysp i obszarów najniżej położonych.
• Zmiana warunków klimatycznych może negatywnie wpłynąć na niektóre gatunki roślin i zwierząt. Nie wszystkie będą w stanie przystosować się do tych zmian, co może grozić zubożeniem bioróżnorodności gatunkowej na świecie.
• Skutkiem jest większe parowanie wód, co nie tylko zmniejsza zasoby wodne, ale również przyczynia się do suszy. W dłuższej perspektywie czasowej tereny, które obecnie są obszarami żyznymi, mogą zmienić się w pustynie.
• Częstsze występowanie lawin górskich.
• Fale upałów, anomalie pogodowe oraz coraz częściej pojawiające się huragany.
• Wzrost zagrożenia klęskami żywiołowymi na świecie.
• Zmiany w rozkładach opadów (intensywne opady atmosferyczne lub wydłużone okresy suszy) mogą negatywnie wpływać na rolnictwo oraz hodowlę zwierząt. Może to grozić nieurodzajem.
• Rozprzestrzenianie się chorób, które są obecnie charakterystyczne wyłącznie dla gorących klimatów.
• Przesuwanie się stref klimatycznych w kierunku biegunów.

Z danych Międzynarodowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) wynika, że do 2100 roku poziom mórz i oceanów może wzrosnąć nawet o 90 cm.

Jak zapobiegać efektowi cieplarnianemu?

Problem efektu cieplarnianego znany jest już od lat. Warto tutaj wspomnieć, że z danych Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat) emisja gazów cieplarnianych w 2016 roku zmniejszyła się o 22 proc. w porównaniu do roku 1990.

W jaki sposób możemy zapobiegać efektowi cieplarnianemu?

• Stosowanie odnawialnych źródeł energii (OZE) w celu ograniczenia wykorzystania m.in. węgla i ropy naftowej.
• Wykonywanie izolacji cieplnej budynków, aby ograniczyć straty cieplne. Dzięki temu ogrzewanie będzie wydajniejsze.
• Zmniejszenie nadmiernej emisji freonów.
• Zoptymalizowanie funkcjonowania elektrowni elektrycznych oraz ciepłowni.
• W przemyśle stosowanie oszczędniejszych technologii.
• Segregowanie śmieci oraz poddawanie recyklingowi jak największej ilości surowców.
• Ograniczenie ilości śmieci (np. poprzez wykorzystanie opakowań wielokrotnego użytku), a tym samym zmniejszenie przestrzeni, które zajmują wysypiska śmieci. Odpowiedzialne składowanie odpadów, które są jednym ze źródeł emisji dużych ilości metanu i dwutlenku węgla.
• Wykorzystywanie biomasy jako ekologicznego paliwa.
• Zmniejszenie wykorzystania paliw kopalnianych poprzez ograniczenie korzystania z samochodów. Z punktu widzenia środowiska korzystniej jest poruszać się komunikacją publiczną lub też autami elektrycznymi.
• Odpowiedzialne wykorzystywanie nawozów w rolnictwie.
• Racjonalna gospodarka leśna oraz sadzenie nowych drzew.

Aby zapobiegać postępowaniu efektu cieplarnianego, konieczne jest podjęcie działań, których celem będzie ograniczenie nadmiernej emisji gazów cieplarnianych do atmosfery (głównie dwutlenku węgla).