Pustynnienie oznacza proces okresowej lub trwałej degradacji gleby w klimacie suchym i półsuchym wskutek działalności człowieka lub zachodzących naturalnych procesów.
Degradacja gleby to obniżenie jej produktywności gospodarczej i biologicznej. Co po prostu znaczy, że ziemia jest mniej żyzna i daje mniejsze plony. Ponad 75% gleby na świecie jest już zdegradowane, a ponad 90% ulegnie degradacji do 2050 roku. Za degradację gleby odpowiedzialny jest głównie gatunek ludzki.
Tereny suche i półsuche stanowią ponad 40% powierzchni lądowej naszej planety i zamieszkuje je 2 miliardy ludzi. Są to rejony, w których parowanie wody przeważa nad występującymi opadami, przez co są one narażone na częściej występujące susze. Trudniejszy klimat i degradacja gleby spowodowana przez ludzi powoduje, że obszary te zaczynają zmieniać się w pustynię.
Aby pustynia powstała na jakimś obszarze suma opadów musi być dwa razy mniejsza niż potencjalne parowanie, co sprawia, że klimat pustynny jest skrajnie suchy i jałowy. Więc słowo “pustynnienie” niekoniecznie musi określać pustynię – raczej oznacza zachodzący proces zmieniającego się środowiska.
Przyczyny pustynnienia
Źródłem pustynnienia są wszelkiego rodzaju działania ludzi i naturalne procesy skutkujące zniknięciem szaty roślinnej – wylesianie, nadmierny wypas zwierząt, rolnictwo intensywne, urbanizacja.
Roślinność odgrywa ważną rolę w ochronie przed pustynnieniem dlatego, że chroni glebę, utrzymuje jej wilgotność i żyzność. Ponadto rośliny pomagają schłodzić otoczenie poprzez parowanie zawartej w nich wodzie.
Kolejnym czynnikiem jest zmieniający się klimat, powoduje on, że średnia temperatura na świecie wzrasta, a zasoby wodne się kurczą, co sprawia, że susze pojawiają się coraz częściej. Gdy po okresie suszy przychodzą intensywne opady deszczu, to przesuszona ziemia nie jest w stanie jej wchłonąć, co skutkuje powodziami. Podczas powodzi i intensywnych deszczów ziemia jest narażona na erozję, która wypłukuje wierzchnią warstwę gleby bogatą w substancję odżywcze potrzebne roślinom.
Można się więc spodziewać, że sytuacja będzie się z roku na rok pogarszać.
Regiony świata zagrożone pustynnieniem
Na powyższej mapie na czerwono zaznaczono obszary najbardziej zagrożone pustynnieniem.
Z mapy możemy odczytać, że najbardziej narażonymi na pustynnienie regionami są – Afryka Północna, Azja, Australia, Ameryka Południowa i Zachodnia część USA.
Afryka i Azja są zagrożone w największym stopniu, bo 60% suchych i półsuchych stref klimatycznych świata znajduje się właśnie tam.
Skutki pustynnienia
Gdy ziemia zmienia się w pustynię, jej możliwości produkcyjne drastycznie spadają, co tworzy poważny problem dla zamieszkujących ją ludzi i zwierząt. Ziemie, które kiedyś dostarczały żywności, i miejsca pracy stają się jałowe. Szacuje się, że degradacja ziemi i zmiany klimatyczne zmniejszą wielkość plonów na świecie o 10% do 2050 roku, w większości stanie się to w Indiach, Chinach i Afryce Subsaharyjskiej, gdzie wielkość plonów może zmniejszyć się o połowę. Utrudniona uprawa żywności i ograniczony dostęp do wody oznacza zwiększenie ubóstwa.
Te wszystkie czynniki będą wymuszały masowe migracje ludności. ONZ szacuje, że do 2045 roku, wskutek pustynnienia 135 milionów ludzi (3,5 populacji Polski) zmieni miejsce zamieszkania. Natomiast Unia Europejska szacuje, że będzie to aż 700 milionów ludzi (czyli ponad 5 razy więcej) do roku 2050.
Zapobieganie pustynnieniu
Kluczem do zapobiegania pustynnienia jest odpowiedzialne wykorzystywanie ziemi i zasobów wodnych, co pozwoli zająć się przyczyną, a nie skutkiem pustynnienia. Niestety, tutaj przeszkodą mogą być potencjalne koszty dla rolników, bo koszty rolnictwa zrównoważonego przewyższają zarobki rolników. Oznacza to, że ich po prostu na to nie stać, pomimo korzyści dla społeczeństwa i środowiska naturalnego.
Podejmowane są próby zalesiania ogromnych obszarów w Azji, czy Afryce. Jednym z takich projektów jest Zielony Mur Chiński, jest to największy sztuczny las na świecie i pokrywa on powierzchnię 500 000 km². Ma na celu przeciwdziałać powiększaniu się pustyni Gobi znajdującej się w Chinach. Każdego roku pustynia powiększa się o 3600 km², ponadto powstają na niej burze piaskowe, które przenoszone przez wiatr pokrywają piaskiem 2000 km² żyznych gleb każdego roku.
Podobnym projektem jest opracowany w 2005 roku Wielki Zielony Mur. Ma on pokryć 100 milionów hektarów terenu drzewami oraz krzewami, planowo pas zieleni ma on przebiegać przez całą szerokość Afryki, od Senegalu do Dżibuti. Przez ostatnie dekady granica Sahary przesunęła się o 150 km na południe, zagarniając przy tym część Sahelu. Celem Wielkiego Zielonego Muru jest zapobieganie temu i oddzielenie Sahary od Sahelu.
Stosując odpowiednie metody, można powstrzymać lub odwrócić degradację gleby, co wydaje się konieczne, żeby zapobiegać pustynnieniu. Do takich metod należy nawożenie organiczne, które odbudowuje warstwę próchniczą gleby. Kluczowe jest również odpowiednie nawodnienie ziemi.
W przywracaniu żyzności gleby pomagają również rośliny, szczególnie strączkowe (czyli np. fasola), które pobierają azot z powietrza i przenoszą go do ziemi. Ale także inne rośliny uprawne są ważne w odbudowie, jak zboża, daktyle, czy drzewa.
Kolejną sprawą jest nadmierny wypas zwierząt, który trzeba stanowczo ograniczyć. Jednym ze sposobów rozwiązania tej kwestii jest wypas rotacyjny, czyli podzielenie pastwiska na kilka części. Pozwala to wypasać zwierzęta na jednym polu podczas gdy inne pola w tym czasie “odpoczywają”.
