Klimatem nazywamy charakterystyczne dla danego obszaru warunki pogodowe. Uwarunkowania te muszą być stałe i nie mogą podlegać ciągłym zmianom. Określa się je na podstawie trwających co najmniej 30 lat obserwacji, które pozwalają na ustalenie czynników utrzymujących się w czasie. Przykładem może być tutaj pora deszczowa, która jest jedną ze składowych klimatu obszaru równikowego.
Ustalanie cech klimatu odbywa się na podstawie pomiarów:
- wielkości opadów atmosferycznych
- wysokości temperatury w danych porach roku
- siły, kierunku i częstości występowania wiatru
- ilości promieniowania słonecznego
- częstości i siły zachmurzenia
Specyficzny klimat danego regionu określa się więc, uśredniając wartości pomiarów powyższych zjawisk pogodowych. Obserwacje nie mogą trwać krócej niż 30 lat. W opisach klimatu uwzględnia się również najczęściej występujące na danym terenie zjawiska pogodowe, takie jak tornada, czy opady gradu.
Czynniki klimatotwórcze — co wpływa na klimat
Na specyficzny klimat ziemskich stref ma wpływ wiele czynników, które oddziałują na siebie nawzajem. Wiele z nich kształtuje klimat planety przez tysiące lat, co przekłada się na powolne i łatwiejsze do przewidzenia zmiany. Istnieją też jednak czynniki powodujące zmiany dość gwałtowne, mogące w kilkadziesiąt lat całkowicie odmienić warunki pogodowe na Ziemi.
Czynniki klimatotwórcze dzielą się na:
- strefowe
- naturalne
- antropogeniczne, czyli takie związane z działalnością człowieka
Zobacz także: Najzimniejsze miejsca na Ziemi
Czynniki strefowe
Szerokość geograficzna to czynnik mający największy wpływ na klimat i zarazem jedyny w kategorii czynników strefowych. Położenie obszaru na danej szerokości geograficznej wpływa przede wszystkim na ilość promieni słonecznych docierających do ziemi. Najprościej mówiąc, im więcej pada ich na dany obszar, tym panują na nim wyższe temperatury.
Oznacza to, że czynnik ten wpływa też na ilość opadów. Im temperatura jest wyższa, tym większe jest parowanie wód i tym większa jest ich suma Dzieje się tak przez wzgląd na specyficzne nachylenie planety względem słońca.
Ponadto od szerokości geograficznej zależy również wartość ciśnienia atmosferycznego. Na równiku oraz w szerokościach umiarkowanych ciśnienie jest wysokie, a na zwrotnikach i w strefie okołobiegunowej wysokie. Wpływa to na szybkość i częstość występowania wiatru.
Czynniki astrefowe (naturalne)
Drugą główną grupą, wpływająca na klimat są czynniki asferowe, nazywane inaczej naturalnymi. Zaliczamy do nich rozkład lądów i mórz, prądy morskie (oceaniczne), wysokość nad poziomem morza, rzeźbę terenu oraz jego pokrycie.
Rozmieszczenie lądów i oceanów
Łatwo zaobserwować, że warunki pogodowe nad morzami i oceanami różnią się od tych w głębi lądu. Spowodowane jest to zróżnicowanym poziomem nagrzewania się i oddawania ciepła przez stały ląd i obszary wodne. W pobliżu mórz i oceanów będą więc panowały niższe temperatury, a suma opadów będzie znacznie wyższa, niż w głębi lądu.
Różnice zauważalne są również w przypadku wiatrów. Nad morzem można spodziewać się raczej wiatrów monsunowych i bryzy, które im dalej w głąb lądu, tym rzadziej występują.
Prądy morskie i oceaniczne
Prądy morskie dzielą się na zimne oraz ciepłe. Lokalne występowanie danego typu prądu w znacznym stopniu wpływa na temperaturę na lądzie. Ciepłe prądy powodują zwiększenie średnich temperatur, a zimne jej obniżenie oraz niekiedy suszę.
Rzeźba terenu
Specyficzne ukształtowanie terenu w dużej mierze wpływa na swobodę przepływania mas powietrza. Sprawia to, że w górach wiatr w znaczącym stopniu różni się od tego na nizinach. Dominują tam wiatry typu fenowego (inaczej zwany halnymi), czyli ciepłe i suche, potrafiące w kilkanaście minut podnieść temperaturę nawet o 20 stopni Celsiusza. Na terenach wyżynnych jest też chłodniej, a ciśnienie jest niższe. Temperatura powietrza spada wraz z wysokością średnio o 0,6 stopnia na każde 100 metrów.
Pokrycie terenu
Gęsto rosnąca roślinność to naturalny magazyn wody. Dzięki niej w glebie utrzymywana jest większa wilgotność, co dodatkowo napędza wzrost nowych gatunków. Większa ilość wody oznacza również większe średnie parowanie, co przekłada się na częstsze deszcze. Bujna roślinność wpływa również na mniejsze wahania temperatur. W strefach zielonych można zatem spodziewać się mniejszej różnicy temperatur pomiędzy dniem a nocą, niż w strefach niepokrytych roślinami.
Czynniki antropogeniczne
Czynniki antropogeniczne związane są z działalnością człowieka na planecie. Na klimat ma wpływ wydobywanie i spalanie paliw kopalnianych, masowa hodowla zwierząt, produkcja żywności i wielu innych dóbr. Praktycznie wszystkie gałęzie gospodarki emitują wielkie ilości gazów cieplarnianych, które koncentrowane są w atmosferze.
Sprawia to, że średnie temperatury rosną. Przemysł powoduje także przedostawanie się innych trujących substancji do atmosfery. Te z kolei dostają się do gleby wraz z deszczem, zakwaszając ją i stwarzając zagrożenie dla rosnącej na niej roślinności.
W miastach dużym problemem jest również tworzenie się „wysp ciepła„. Tereny z gęstą zabudową charakteryzują się wyższą temperaturą, bardziej suchym powietrzem i mniejszym wiatrem.
Strefy klimatyczne, czyli typy klimatu
Podziałem na strefy klimatyczne zajmowało się wielu badaczy. Wyróżniali oni je zgodnie z nieco innymi czynnikami. Jedną z bardziej znanych klasyfikacji, jest ta przygotowana przez niemieckiego klimatologa Wladimira Köppena. Podzielił on Ziemię na strefy wyróżniające się pomiędzy sobą zróżnicowanymi średnimi temperaturami i stopniem wilgotności. Naukowiec podzielił świat na 5 stref klimatycznych oraz kilka typów klimatu.
Strefa tropikalnego klimatu wilgotnego
Strefa tropikalnego klimatu wilgotnego znajduje się po obu stronach równika. Cechuje się bardzo wysoką sumą opadów atmosferycznych i wysoką średnią miesięczną temperaturą. W strefie nie istnieje zima, a temperatury prawie nigdy nie spadają poniżej 18 stopni Celsiusza.
W tej strefie wyróżniamy:
- klimat tropikalnych lasów deszczowych
- klimat tropikalny monsunowy
- klimat sawann
Strefa klimatów suchych
W strefie klimatów suchych opady są dużo niższe niż parowanie. Oznacza to, że w takich rejonach brakuje wody, a roślinność pozostaje dość uboga.
W tej strefie wyróżniamy:
- klimat stepów (ciepły i zimny)
- klimat pustyń (ciepły i zimny)
Strefa klimatów umiarkowanie ciepłych
Strefy umiarkowanie ciepłe charakteryzują się minimalną temperaturą wynoszącą -3 stopnie Celsiusza zimą. W miesiącach ciepłych panuje średnia miesięczna temperatura powyżej 10 stopni Celsiusza. W tej strefie istnieje wyraźny podział na pory roku.
W tej strefie wyróżniamy:
- klimat śródziemnomorski (kontynentalny, przybrzeżny)
- klimat subtropikalny (wilgotny, klimat umiarkowanie suchego lata, z ciepłą i suchą zimą)
- klimat oceaniczny
- klimat umiarkowany z suchą zimą
- klimat subarktyczny oceaniczny
Strefa klimatu kontynentalnego
Strefa klimatu kontynentalnego charakteryzuje się średnią temperaturą w zimie większą niż -3 stopnie Celsiusza. W miesiącach ciepłych jest to nieco więcej, bo powyżej 10 stopni. Lata w tym klimacie są upale, a zimy bardzo chłodne.
W tej strefie wyróżniamy:
- klimat kontynentalny z gorącym latem (klimat wilgotny kontynentalny z gorącym latem, klimat wilgotny kontynentalny z gorącym latem oraz suchą i mroźną zimą)
- klimat kontynentalny z ciepłym latem (klimat wilgotny kontynentalny z łagodnym latem, klimat wilgotny kontynentalny z mroźną, suchą zimą i ciepłym latem)
- klimat kontynentalny subarktyczny (klimat subarktyczny z mroźną zimą, klimat subarktyczny)
- klimat kontynentalny subarktyczny z nadzwyczaj mroźną zimą
Strefa klimatu polarnego
Strefa klimatu polarnego występuje na biegunach obu półkul. Średnia temperatur w najcieplejszym miesiącu wynosi tutaj 10 stopni Celsiusza. Niskie temperatury utrzymują się cały rok.
W tej strefie wyróżniamy:
- klimat tundry
- klimat lądolodu
- klimat obszarów wysokogórskich
Pogoda, a klimat — jaka jest różnica?
Z definicji klimatu wynika, że jest on stały na danym obszarze. Odróżnia go to od pogody, która jest zmienna i dość chaotyczna. Inaczej mówiąc, klimat jest uśrednieniem warunków atmosferycznych, które występują na danym obszarze, a pogoda jest stanem temperatury i innych zjawisk atmosferycznych w danym momencie.
Warto tu również wspomnieć, że w każdym regionie mogą występować różnego rodzaju anomalie pogodowe. Pod tym pojęciem kryją się krótkotrwałe zmiany w znacznym stopniu odbiegające od przyjętej normy. Nie oznaczają one zmian klimatu.
