Tornado, lub trąba powietrzna to gwałtownie wirująca kolumna powietrza, która jest w kontakcie jednocześnie z powierzchnią ziemi, lub wody i podstawą chmury burzowej (cumulonimbusa). Najczęściej występuje w formie leja, którego węższy koniec dotyka ziemi, lub wody. Natomiast obecność leja nie jest konieczna, żeby zjawisko określić tornadem.
W większości tornad wiatr wieje z prędkością do 180 km/h, a lej osiąga średnice 80m – takie tornado jest w stanie przejść kilka kilometrów. Występują również słabsze, jak i mocniejsze trąby powietrzne. Największe zaobserwowane tornado powstało w 2013 roku w Oklahomie i osiągnęło rekordową prędkość wiatru 541 km/h i miało 4.2 km średnicy.
Tornada występują na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy. Ale trąby powietrzne najlepiej znają mieszkańcy USA, bo właśnie w Stanach Zjednoczonych tornada powstają najczęściej na świecie – średnio 1200 rocznie. Szczególnie często tworzą się na obszarze centralnych stanów, jak Teksas i Oklahoma, ten centralny rejon potocznie nazywa się Aleją Tornad i rozciąga się od południa na północ USA.
Jak powstaje tornado?
JasonWeingart, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Tornado powstaje, gdy spotykają się masy ciepłego i zimnego powietrza. Cieplejsze powietrze leci w górę, tworząc prąd wstępujący, jeśli prąd ten będzie wystarczająco silny, to obróci on poziomy ruch powietrza w kierunku pionowym, przez co powietrze w chmurze zaczyna wirować i powstaje mezocyklon.
Dzięki temu chmura zasysa spod siebie ciepłe powietrze, co pozwala jej rosnąć w siłę. Po pewnym czasie wirujące kropelki wody z wilgotnego powietrza mezocyklonu zaczynają formować chmurę w kształcie leja. Kiedy odpowiednio urośnie i zetknie się z ziemią powstanie tornado.
Najgroźniejsze tornada powstają z superkomórek burzowych – superkomórki to, jak może sugerować nazwa, takie większe burze. Jest to najgroźniejszy typ chmur burzowych, które mogą powodować duży grad, ulewy, silny wiatr, czy właśnie tornada. Superkomórka burzowa, poza rozmiarem, wyróżnia się tym, że powietrze w jej wnętrzu wprawiane jest w ruch wirowy na skutek dużej różnicy w prędkości i kierunku wiatru.
Tornada najczęściej występują wiosną, a najrzadziej zimą. Choć mogą pojawić się o każdej porze dnia, to najczęściej formują się popołudniu – to czas, gdy słońce wystarczająco ogrzało ziemię i powietrze, żeby zaczęły formować się burzę.
NOAA National Severe Storms Laboratory, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Skutki tornad – zniszczenia
Zniszczenia powodowane przez tornado zależą od jego siły, którą określa się w skali Fujita – od EF0 do EF5.
Najsłabsze tornado o mocy EF0 z prędkością wiatru do 137 km/h może uszkodzić dach, czasami zbić szybę w oknie, czy połamać gałęzie drzew. Solidnie zbudowane konstrukcje pozostaną nienaruszone. Około 80% tornad występujących w USA, to tornada EF0 i EF1.
Najsilniejsze o mocy EF5 z prędkością wiatru powyżej 322 km/h jest w stanie wyrwać dom z fundamentów. Większe budynki, zbudowane z żelbetu są zrównane z ziemią. Wielotonowe pojazdy są przenoszone wiele kilometrów dalej, są mocno zniekształcone, a rozpoznanie ich jest utrudnione. Siła wiatru jest tak duża, że zdarzały się też przypadki zrywania asfaltowej drogi, czy deformowanie konstrukcji wieżowców przez tornado.
W USA, od 1950 roku tylko 59 (0.01%) tornad było sklasyfikowanych jako EF5, ale pomimo swojej rzadkości były one odpowiedzialne za 1 300 ofiar i 14 000 rannych.
Średnio każdego roku w USA tornada wywołują zniszczenia wyceniane na 400 milionów dolarów. W 2011 roku, przez stan Missouri przeszło najbardziej “kosztowne” tornado, 8 000 budynków zostało zmiecionych z powierzchni ziemi, a poniesione straty wyceniono na 2.8 miliardów dolarów.
Ale straty materialne to nie wszystko, bo tornada powodują również śmierć wielu osób na całym świecie. Wyżej wspomniane tornado z 2011 roku uśmierciło ponad 160 osób, a 1 000 zostało rannych. W samym Bangladeszu ginie średnio 170 osób rocznie, ale ma to też związek z dużym zagęszczeniem ludności i tamtejszym słabo rozwiniętym systemem przewidywania pogody. “Daulatpur-Saturia” to najbardziej śmiercionośne tornado w historii, uformowało się w Bangladeszu w 1989 roku i zabiło ponad 1 300 osób, a 12 000 zostało rannych.
Jocelyn Augustino, Public domain, via Wikimedia Commons
Tornado w Polsce
W Polsce, jak i w całej Europie również możemy zaobserwować trąby powietrzne, choć występują one na naszym kontynencie zdecydowanie rzadziej w porównaniu do USA – w 2017 roku, od stycznia do lipca zaobserwowano 5 tornad na terenie Polski. Choć eksperci uważają, że będą pojawiać się coraz częściej przez zmieniający się klimat. W Polsce okolice Opola są najbardziej narażone na tornada, bo właśnie tam powstaje ich najwięcej.
W 2008 roku przez Polskę przeszło kilka tornad i na podstawie zniszczeń szacuje się, że tornado, które przeszło obok Strzelców Opolskich było tornadem o sile F4 w skali Fujity z prędkością wiatru wynoszącą ponad 330 km/h – wiatr unosił samochody i niszczył całe piętra domów. Było to jedno z najsilniejszych tornad w Europie w ostatnich latach i pierwsze zaobserwowane tornado o takiej sile w Polsce.
