Erozja gleby — czym jest i co ją powoduje?

Pojęcie erozji gleby najprościej można określić jako proces jej niszczenia. Zjawisko to dotyczy najbardziej wierzchnich warstw terenu, gdzie zachodzi pod wpływem działalności różnych czynników atmosferycznych i nie tylko. Powodem jej występowania może być działalność wody, wiatru, grawitacji, a także działalność człowieka.

Wywiewanie lub też wypłukiwanie wierzchnich warstw gleby w oczywisty sposób sprawia, że gleba się zmienia- zarówno jej struktura, skład, wygląd, a nawet całe ukształtowanie większych połaci terenu. Niestety, erozja jest procesem obniżającym jakość gruntów i w wielu przypadkach podejmuje się działania mające na celu jej zniwelowanie. Powoduje zjawisko denudacji, czyli obniżania i wyrównywania gruntów.

Oprócz zmiany struktury gleby powstają różnego rodzaju formy ukształtowania terenu takie jak żłobiny, wydmy, rumowiska czy wąwozy. 

Rodzaje erozji gleby

Rodzaje erozji gleby można sklasyfikować, jednym z najpopularniejszych sposobów jest podział ze względu na rodzaje czynników, które je powodują. W ten sposób można mówić o: 

• Erozja eoliczna – jest to niszczenie gleby powodowanie działalnością wiatru. Poprzez jego działalność wywiewane są drobne fragmenty gleby przy jej powierzchni. Im bardziej odkryty teren, na którym jest mniej roślin, tym intensywniej zachodzi proces erozji eolicznej. Przykładem erozji wiatrowej jest, chociażby deflacja, a więc wywiewanie piasku w efekcie powodujące znaczne obniżanie się terenu. Efektem erozji eolicznej często są różne formy skalne takie jak grzyby, wydmy, pokrywy lessowe czy też misy deflacyjne. Wiatr podnosząc z gleby drobinki piasku, żwiru czy kamieni formuje krajobraz, uderzając o skały i powodując proces ich rzeźbienia nazywany korazją. 
• Erozja wodna – jest to drugi, najpopularniejszy rodzaj erozji gleby, który powodowany jest działalnością wody. Powoduje ona żłobienie powierzchni gleby oraz wymywanie składników odżywczych. Intensywnie płynące strugi wodne mogą nawet rozcinać grunt i mocno go zniekształcać tworząc wąwozy. 
• Sufozja mechaniczna – jest to charakterystyczny proces zachodzący również z udziałem wody, ale mający miejsce pod ziemią. Płynąca woda gruntowa żłobi korytarze podziemne, które mogą w konsekwencji powodować osuwanie się całych połaci gruntów. 

Zobacz także: Najzimniejsze miejsca na Ziemi

Jakie są przyczyny erozji gleb?

Jak już zostało wspomniane, erozja gleb jest procesem całkowicie naturalnym, który zachodzi najczęściej poprzez działalność wody oraz wiatru. Jednakże proces ten często staje się bardzo zintensyfikowany, chociażby ze względu na różne czynniki klimatyczne, glebowe lub też te generowane przez działalność człowieka. 

• Erozja gleby zależy od samego ukształtowania terenu i wysokości gruntu nad poziomem morza. Duże znaczenie ma nachylenie terenu, a także panujące warunki klimatyczne, a więc ilość opadów atmosferycznych czy temperatura. 
• Stopień erozji gleby zależy też od jej składu i charakteru, klasy czy też zawartości próchnicy. Duże znaczenie ma to, czy jest bardziej zbita, czy też sypka.
• Na zmniejszenie lub zwiększenie procesów erozji wpływa gospodarka człowieka, procesy zalesiania terenów lub ich ogołacania, zwiększanie powierzchni pól czy wykonywane zabiegi agrotechniczne. 

Skutki erozji gleb

Skutki erozji gleby są często widoczne gołym okiem, inne są z pewnością dobrze znane rolnikom. 

• Najbardziej zauważalnym skutkiem jest zmiana ukształtowania terenu, a więc powstawanie, chociażby różnego rodzaju form skalnych, wąwozów czy też nawet zapadanie się całym połaci terenu.
• W wyniku działalności wody zostają wypłukiwane z gleby substancje odżywcze, które następnie przemieszczają się w głąb, a co za tym idzie, rośliny mogą już w mniejszym stopniu z nich korzystać. Pojawia się wówczas problem wyjaławiania gleby, a czasem całych terenów uprawnych.
• Erozja wiatrowa prowadzi do odkrywania korzeni roślin lub też do wyrywania ich w całości z gruntu. Ogałacane rośliny pozostałe w gruncie są znacznie bardziej narażone na przemarznięcie w okresie zimowym. 
• Erozja wiatrowa powoduje przenoszenie drobnych fragmentów gleby na inne połacie terenu, a w nich mogą znajdować się cząsteczki nawozów lub oprysków, co sprzyja zanieczyszczeniu środowiska. 
• Dochodzi do niszczenia wód gruntowych, pojawia się w nich zbyt dużo składników bagiennych, czyli związków azotowych i fosforowych. Woda staje się za bardzo zanieczyszczona zarówno dla ludzi jak i dla zwierząt. Wpływa to negatywnie na żyjące w zbiornikach wodnych zwierzęta i rośliny. 

Jednym z najbardziej znanych skutków erozji gleb jest katastrofa ekologiczna znana jako “Dust Bowl”, która miała miejsce w latach 30. ubiegłego wieku na terenie USA. Nieodpowiedzialna, nadmierna eksploatacja gruntów rolnych wywołała silną erozję ziemi, co w połączeniu z wieloletnią suszą, znacznie zwiększyło częstotliwość występowania burz pyłowych w tamtym rejonie.

Szacuje się, że ponad 100 milionów hektarów ziem uprawnych straciło swoją żyzność w tamtych latach, do tego z powodu pyłu wiele osób zaczęło chorować na pylicę płuc. Dopiero po tych fatalnych wydarzeniach rząd USA podjął działania mające na celu edukacje rolników i zapobieganiu nadmiernej eksploatacji gruntów rolnych.

Jak zapobiegać erozji gleby?

Naturalnej erozji gleb nie da się w żaden sposób zatrzymać, można jednak podejmować działania mające na celu znaczne jej ograniczenie. Ze względu na to, że erozja dość mocno spłaszcza teren, najbardziej wystawione na jej działalność są tereny pagórkowate o lekkim nachyleniu. Dobrym sposobem ich ochrony jest ich zazielenianie, a więc sadzenie drzew, wzbogacanie terenu o gęstą szatę roślinną, utrzymywanie terenu w stałej eksploatacji. 

Można również uprawiać rolnictwo bardziej świadome. Oznacza to wykonywanie nawożeń ochronnych na glebach, zmniejszanie ilości pestycydów, a także trzymanie się terminowości wykonywania wszelkich zabiegów agrotechnicznych. Ważna jest ochrona posiadanych terenów zielonych nawet w sytuacji, kiedy są chwilowo wyłączone z eksploatacji. Pozytywnym zabiegiem jest nawet prawidłowy wypas zwierząt na użytkach zielonych.

Zaleca się też zmniejszanie kwasowości gleb, a także stosowanie płodozmianu. Oznacza to odpowiednie gospodarowanie siewem rzepaku, pszenżyta, żyta ozimego czy też trawy i roślin motylkowych, a więc gatunków ozimych. Warto zawsze utrzymywać na swoim polu różnego rodzaju rośliny ograniczając tym samym okresy czasu, kiedy pole jest puste i zaorane. Największym sprzymierzeńcem erozji jest pusty, odkryty teren pozbawiony roślinności. Skutecznym przeciwdziałaniem erozji jest więc odpowiednia troska o tereny zielone. 

Erozja gleb w Polsce

W naszym kraju również występuje erozja gleb, w szczególności najbardziej zintensyfikowana jest ona w województwie podkarpackim oraz małopolskim. Ochrony wymagają wszystkie miejsca z krajobrazem górskim, a więc zagrożone są Beskidy Zachodnie, Tatry, Beskidy Środkowe czy też Podhale. Na szczęście, duże nachylenia stoków nie są aż tak problematyczne ze względu na stabilną okrywę roślinną na tych terenach górskich, która działa jak warstwa ochronna dla gleby.

Często procesy erozji zauważalne są w województwie świętokrzyskim, dolnośląskim oraz lubelskim. Sytuacja jest monitorowana w całym kraju, a najbardziej zagrożone powiaty otrzymują pierwszy stopnień pilności ochrony przeciwerozyjnej. Szacuje się, że obecnie około 1/5 powierzchni gleb w kraju jest dotknięta erozją wąwozową, a spore połacie terenu są narażone na działalność erozji wiatrowej oraz wodnej.