Zjawisko eutrofizacji polega na przesyceniu wód morskich składnikami odżywczymi (biogenami), które powodują nadmierne namnażanie się glonów i sinic. Główną ich pożywką są fosfor i azot, które w nadmiernej ilości dostają się do mórz w wyniku różnych ludzkich działań. Chociaż mogłoby się wydawać, że im więcej „pokarmu” w morzu, tym lepiej, to prawda jest zupełnie inna.
Mechanizmy powstawania i rozkładania się glonów sprzyjają zachodzeniu dużej ilości procesów tlenowych, przez co dochodzi do szybszego i całkowitego zużycia pierwiastka koniecznego do istnienia życia — tlenu. Konsekwencją jest namnażanie bakterii beztlenowych, które nie tylko kolonizują się w zastraszającym tempie, ale również wytwarzają szkodliwy dla ryb i organizmów wodnych — siarkowodór.
Eutrofizacja wód to zatem postępujący proces degradacji morskiego środowiska naturalnego nieuchronnie prowadzący do wytworzenia martwych stref, czyli tzw. pustyń tlenowych, w których nie ma życia.
Zobacz także: Erozja gleby – co ją powoduje?
Co jest przyczyną eutrofizacji?
Przyczyn eutrofizacji wód jest kilka, ale przede wszystkim należy zaznaczyć, że głównym powodem przeżyźnienia mórz, jest regularne dostawanie się do nich związków azotu i fosforu, a te w głównej mierze pochodzą z rolnictwa. Wykazano, że aż 50% substancji powodujących wykwit glonów, to skutek niezrównoważonego i nieekologicznego systemu upraw, a także hodowli ogromnej ilości bydła, przez którą dochodzi do nadwyżki obornika.
Nie bez znaczenia pozostaje również stosowanie dużej ilości chemicznych środków ochronnych i nawozów, które spływają do rzek, a następnie dostają się do morza, powodując wzrost stężenia azotu i fosforu.
Kolejnymi składowymi, które przyczyniają się do eutrofizacji wód, są:
- zwiększony przemysł i zasiedlenie w okolicach zatok nadmorskich
- niedostateczne oczyszczanie ścieków
- emisja dużej ilości azotu do powietrza z fabryk i samochodów
Przyczyn eutrofizacji jest wiele, ale podejmując odpowiednie działania, można je modyfikować i zmniejszać stopień ich oddziaływania na tempo eutrofizacji wód.
Skutki eutrofizacji
Najpoważniejszą konsekwencją eutrofizacji jest zamieranie życia morskich organizmów i powstanie pustyń tlenowych. Dochodzi w związku z tym do degradacji i wyginięcia zagrożonych gatunków organizmów wodnych. W morzu wzrasta również poziom siarkowodoru, a także pojawiają się sinice i glony, które skutecznie utrudniają bezpieczne wejście do wody i rekreacyjne spędzanie czasu.
Częstotliwość komunikatów w okresie wakacyjnym o zakazie kąpieli z powodu wykwitu sinic jest wprost proporcjonalna do wzrostu poziomu zanieczyszczenia w morzu. Sinice mogą zagrażać zdrowiu człowieka, ale oprócz tego są wskaźnikiem informującym o tym, jak bardzo Bałtyk jest zanieczyszczony. Sinice pojawiają się dopiero w momencie, gdy woda jest tak mętna, że nie przepuszcza praktycznie promieni słonecznych i przypomina bardziej zupę, niż morską, dziewiczą otchłań.
Zapobieganie eutrofizacji wód
Podstawową metodą zapobiegania eutrofizacji wód powinno być wdrożenie wszelkich możliwych działań mających na celu prowadzenie zrównoważonego rolnictwa przyjaznego środowisku naturalnemu. Mając na uwadze, że aż 50% biogenów pochodzi właśnie z tego działu przemysłu, należy skupić się przede wszystkim na ograniczeniu stosowania chemicznych środków ochrony roślin, sztucznych nawozów, a także produkowania nadwyżki obornika, wskutek zbyt dużego zagęszczenia bydła.
By przeciwdziałać eutrofizacji wód, konieczne staje się tworzenie i wyznaczanie stref buforowych w pobliżu pól uprawnych, które skutecznie zapobiegną dostaniu się do rzek substancji biogennych. Do powstawania takich stref przyłączają się różnego rodzaju organizacje polityczne i fundacje non profit. Istnieje również możliwość uzyskania odpowiednich dopłat dla rolników, którzy decydują się na oddanie części ziemi pod bufor. Oprócz powyższych działań konieczne jest wsparcie małych, zrównoważonych gospodarstw rolnych, produkujących żywność wysokiej jakości i odchodzenie od wielkich przemysłów rolniczych.
Co może zrobić każdy z nas we własnym zakresie? Każdy może zrobić, chociaż mały krok każdego dnia, by chronić środowisko morskie. Podstawowym działaniem będzie ograniczenie spożycia mięsa, które napędza popyt na produkcję i ubój bydła.
Ochrona środowiska to przede wszystkim dokonywanie mądrych wyborów, dlatego też warto sięgać po produkty żywnościowe pochodzące ze zrównoważonych ekologicznych upraw i w ten sposób pokazać, którą politykę rolniczą wspiera społeczeństwo. Odejście od konsumpcjonizmu będzie najlepszym indywidualnym działaniem na rzecz spowolnienia eutrofizacji wód.
Eutrofizacja Morza Bałtyckiego
Eutrofizacja Morza Bałtyckiego postępuje dosyć szybko. Ustalono, że temu procesowi uległo aż 14% obszaru wód bałtyckich – w porównaniu do danych sprzed 120 lat ta powierzchnia zwiększyła się 10-krotnie.
Nie sposób nie zauważyć również na podstawie dokonywanych obserwacji, że ilość substancji biogennych (azotu i fosforu) trafiających do Morza Bałtyckiego zwiększyła się kilkukrotnie w porównaniu do początku ubiegłego stulecia. Momentem kryzysowym, który rozpoczął machinę napędzającą produkcję żywności, rozwój przemysłu i gospodarki rolnej był przełom lat 60. i 70.
Postępująca eutrofizacja Morza Bałtyckiego wynika przede wszystkim z działalności niezrównoważonych gospodarstw rolnych, a głównymi rzekami, którymi wpływają substancje biogenne, są Wisła i Odra. Nie bez znaczenia są również incydentalne, ale bardzo rozległe awarie oczyszczalni ścieków i niekontrolowane dostanie się skażonych cieków do głównych rzek Polski.
By ograniczyć i spowolnić proces eutrofizacji Morza Bałtyckiego opracowano konkretne strategie, a wśród nich:
- Ramową Dyrektywę w Sprawie Strategii Morskiej
- Bałtycki Plan Działań Komisji Helsińskiej
- Dyrektywę Azotanową
- Ramową Dyrektywę Wodną
Oprócz tego prężnie działają fundacje i ruchy społeczne, które na celu mają uświadomienie szkodliwości konsumpcjonizmu i działania wielkich przemysłów wytwórczych, w kontekście wzrostu poziomu biogenów w morzu.
Podsumowując, eutrofizacja mórz, czyli zamieranie wodnego życia w poszczególnych strefach, jest problemem niezwykle aktualnym, wymagającym wielokierunkowych działań zatrzymujących użyźnianie wód substancjami biogennymi. Brak podjętych kroków na skalę lokalną i globalną, będzie skutkować wymieraniem kolejnych gatunków ryb i organizmów wodnych. Kluczem do spowolnienia eutrofizacji jest wdrożenie zrównoważonego rolnictwa i realizacja konkretnych międzynarodowych strategii oraz działań w ramach dyrektyw wspólnot międzynarodowych (UE).
