Cyrkulacja monsunowa – co to?
Monsun to układ wiatrów, których kierunek zmienia się w zależności od obecnej pory roku. Zmianom kierunku wiatrów towarzyszy nagła zmiana pogody i klimatu, poprzez rozpoczęcie pory deszczowej lub pory suchej – w zależności od obecnej pory roku – jest to tak zwana cyrkulacja monsunowa.
Monsuny występują w kilku miejscach na ziemi, ale najbardziej znanym tego typu zjawiskiem jest monsun występujący na południu i wschodzie Azji. Opady deszczu w czasie pory deszczowej są kluczowe dla rolnictwa w Indiach i południowo-wschodniej Azji.
Samo słowo “monsun” pochodzi od arabskiego słowa “mausim”, co w naszym języku oznacza “pora roku”.
Monsun letni, a monsun zimowy – jaka jest różnica?
Wyróżniamy dwa typy monsunów w zależności od trwającej pory roku – letni i zimowy. Są one swoimi przeciwieństwami.
Monsun letni (morski) przynosi intensywne opady deszczu i większą wilgotność powietrza, jest to pora deszczowa. Z kolei monsun zimowy (lądowy) działa przeciwnie i przynosi dużo mniejsze natężenie opadów, co oznacza porę suchą.
Jak powstają monsuny?
Główną przyczyną powstawania cyrkulacji monsunowej są różnice w absorbowaniu ciepła przez ląd i ocean.
Nad powierzchnią oceanu temperatura powietrza jest stosunkowo stabilna, m.in. dlatego, że ocean to ogromna powierzchnia do ogrzania, a sama woda ma dużą pojemność cieplną. Z tego powodu, w czasie ciepłych miesięcy ląd nagrzewa się szybciej niż woda, co tworzy różnice w ciśnieniu atmosferycznym między powietrzem nad wodą, a powietrzem nad lądem.
Przez tę różnicę w ciśnieniu, chłodne i wilgotne powietrze znad wody (bryza) zaczyna przemieszczać się nad ląd, gdzie następnie się wznosi. Po czym znowu wraca nad wodę, gdzie ponownie schładza się, a przez to opada. W czasie, gdy powietrze znajduje się nad lądem, część wznoszącego się powietrza ochładza się – tym samym duża ilość pary wodnej zawarta w powietrzu skrapla się, co wywołuje obfite opady deszczu. Tak powstaje monsun letni.
W przypadku monsunu zimowego proces ten działa odwrotnie. Wtedy to powietrze nad lądem jest chłodniejsze, więc powietrze z lądu przemieszcza się nad wodę, co wywołuje opady atmosferyczne nie na lądzie, a nad wodą.
Gdzie występują monsuny i ile trwają?
Rozróżniamy kilka monsunów na świecie, ze względu na to gdzie i kiedy występują.
Monsun północnoamerykański jest monsunem letnim i powstaje pod koniec czerwca i trwa do września. Tworzy się okolicach Meksyku i rozprzestrzenia się w kierunku południowego zachodu USA, gdzie wpływa na klimat położonych tam stanów, jak Arizona, Nowy Meksyk, Nevada, Kalifornia, Utah, czy Kolorado.
Monsun zachodnioafrykański jest efektem sezonowego przemieszczania się tropikalnej strefy konwergencji oraz różnicy w temperaturze i wilgotności powietrza między Saharą a Oceanem Atlantyckim. Trwa on od czerwca do października.
Monsun indyjsko-australijski przynosi porę deszczową we wrześniu i trwa do lutego. Obejmuje on częściowo Azję południowo-wschodnią oraz północ Australii.
Monsuny azjatyckie to prawdopodobnie największe zjawiska tego typu, wpływają one na klimat dużej części Azji. Można wyszczególnić kilka azjatyckich monsunów.
- Monsun Azji Południowej
- Monsun Azji Południowo-zachodniej
- Monsun Azji Wschodniej
- Monsun Azji Północno-wschodniej
Każdy z tych monsunów wpływa na inny region Azji, różnią się one także okresem, w jakim występują.
Skutki monsunów
Cyrkulacja monsunowa ma ogromny wpływ na życie ludzi i ekonomię w Indiach i południowo-wschodniej Azji.
Rolnictwo i hodowla zwierząt w tych rejonach są silnie uzależnione od opadów deszczu podczas monsunu letniego – w Indiach, w ciągu 4 miesięcy pory mokrej spada 3/4 rocznych opadów deszczu. Wielokrotnie w historii Indii zdarzało się, że opadów deszczu było znacznie mniej niż w innych latach, prowadziło to do klęsk głodu, ponieważ przez susze rolnicy nie mogli zasiać upraw, a przez to ludzie oraz zwierzęta hodowlane głodowały.
Obfite opady deszczu w czasie pory mokrej są wykorzystywane również do produkcji energii elektrycznej dzięki energii wodnej. Deszcz napełnia zbiorniki wodne, które później są stopniowo opróżniane za pomocą zapór wodnych, które wytwarzają energię elektryczną. Gdy opadów jest za mało, ogranicza to znacząco wydajność elektrowni wodnych.
Z drugiej strony, zbyt obfite opady deszczu w czasie pory monsunowej mogą prowadzić do licznych powodzi i podtopień. W 2011 roku nadmierne opady deszczu w sezonie monsunowym wywołały powódź w Australii, która spowodowała straty oszacowane na 4.5 miliardów dolarów.
