Morski łańcuch pokarmowy rozpoczyna się od mikroskopijnych istot, czyli planktonu. To nie tylko początek łańcucha troficznego. Plankton jest również bazą pokarmową dla wielu morskich istot, a przy tym odpowiedzialny jest za przeprowadzanie fotosyntezy. Czym jest plankton i jakie są jego rodzaje? Jak duże znaczenie ten niewielki organizm ma dla rozwoju ekosystemu i życia morskiego?
Czym jest plankton?
Plankton stanowi grupę mikroorganizmów, w zależności od rodzaju planktonu składa się z bakterii, organizmów zwierzęcych, jaj, larw, roślin czy glonów. Zarówno skład gatunkowych jak i zagęszczenie planktonu zależne są od kilku czynników, przede wszystkim temperatury, żyzności oraz stopnia zasolenia wody. Plankton ma bardzo duże znaczenie dla ekosystemu z wielu powodów, jest nie tylko pokarmem dla wielu organizmów, ale również pełni całe mnóstwo innych, niezwykle istotnych funkcji.
Plankton unosi się na wodzie i przemieszcza się głównie z ruchem prądów oceanicznych, choć w zależności od typu można spotkać ich siedliska również w wodach słodkich. W tłumaczeniu na język polski plankton oznacza wędrowca lub włóczęgę. Jest to grupa niezwykle zróżnicowana pod wieloma względami, stąd też się bierze jej szerokie występowanie.
Plankton jest około 100 razy większy od komórki bakterii. Oznacza to, że bez użycia mikroskopu ciężko byłoby go zobaczyć, choć niektóre gatunki planktonu są na tyle duże, że da się go zaobserwować gołym okiem.
Jakie są rodzaje planktonu?
Plankton jest bazą pokarmową dla wielu morskich organizmów żywych, stanowiąc początek łańcucha pokarmowego. W zależności od składu plankton można podzielić na kilka typów, które różnią się między sobą również występowaniem oraz rolą pełnioną w ekosystemie.
Zooplankton
jest typem planktonu, który stworzony został z organizmów zewnętrznych głównie pierwotniaków, wrotek, skorupiaków, osłonic i larw owadów. W ekosystemach wodnych stanowi on jeden z najważniejszych składników w wielu sieciach troficznych. Zooplankton odżywia się fitoplanktonem i bakterioplanktonem, jednocześnie wpływając na regulację liczebności organizmów w obu tych grupach.
Zooplankton stanowi bazę pokarmową dla wielu ryb planktonożernych. Jest to pokarm dla zdecydowanej większości ryb żyjących w wodach słodkich. Mając na uwadze siedlisko, zooplankton można podzielić na:
- haliopoplankton (występujący w wodach słodkich),
- limnoplankton (bytujący w wodach słonych),
- hypalimiroplankton (występujący w morzach),
- eulimnoplankton (spotykany wyłącznie w jeziorach),
- heleoplankton (typ planktonu występujący w stawach),
- potamoplankton (typ planktonu zamieszkujący rzeki).
Niektóre spośród wymienionych typów planktonu występują wyłącznie sezonowo, inne pojawiają się po przejściu prądów czy wirów. Fitoplankton złożony jest z niewielkich, jednokomórkowych organizmów roślinnych, glonów oraz żyjących w wodzie sinic. Taki zespół organizmów fotosyntezujących jest przystosowany zarówno do okresowego, jak i stałego życia w wodzie. Ruch fitoplanktonu odbywa się w ograniczonym zakresie, występuje zarówno w środowisku słodkowodnym, jak i słonowodnym.
Fitoplankton
to zespół organizmów żyjących dzięki fotosyntezie. Są to samożywne organizmy roślinne żywiące się unoszącymi się na powierzchni wody sinicami, zielenicami, sprzężnicami i okrzemkami. Fitoplankton jest również producentem materii organicznej, która stanowi pokarm dla zooplanktonu oraz wielu innych zwierząt cudzożywnych żyjących w wodnym środowisku. Istnieje mnóstwo gatunków fitoplanktonu, a każdy z nich ma określony wygląd, kształt oraz właściwości. Należy również podkreślić, że w tym przypadku parametry takie jak skład, zagęszczenie czy biomasa nie są stałe, a ich wartość zależna jest od czynników abiotycznych i biotycznych.
To, w jaki sposób będzie się rozwijał fitoplankton, zależy głównie od natężenia światła, temperatury, zawartości w wodzie dwutlenku węgla i soli mineralnych. W przypadku korzystnych warunków rozwojowych pojawia się mnóstwo fitoplanktonu, pod wpływem którego woda zmienia kolor.
Bakterioplankton
(często stosowana nazwa to bakterie planktonowe) to skupisko zawieszonych w wodzie drobnoustrojów, zdolnych do aktywnego przemieszczania się. Choć bakterie posiadają zdolności lokomocyjne, to jednak ze względu na swoją wielkość (która zwykle nie przekracza 1 μm) nie są w stanie przeciwstawić się prądom wodnym. Bakterioplankton może pełnić rolę producenta pierwotnego (w strefie tlenowej są to organizmy chemoautotroficzne, natomiast w beztlenowej organizmy fotoautotroficzne) lub destruenta.
Gdzie występuje plankton?
Plankton występuje zarówno w wodach słodkich (jeziora, rzeki, stawy, kałuże) jak i słonych (morza i oceany), na wszystkich kontynentach świata. Liczebność planktonu waha się sezonowo, w zależności od ilości dostępnego światła słonecznego w danym regionie. Zazwyczaj najliczniej występuje w wodach powierzchniowych, bo dochodzi tam więcej światła słonecznego, niż do głębszych obszarów.
NASA, Public domain, via Wikimedia Commons
Rola planktonu w środowisku
Plankton jest jednym z ważniejszych elementów każdego siedliska morskiego, przede wszystkim ze względu na jego duże znacznie w tworzeniu lokalnego łańcucha pokarmowego. Istotne znaczenie ma w tym przypadku również zależność organizmów wchodzących w skład sieci troficznej (producentów, konsumentów, rozkładających się). Każdy typ planktonu ma różne możliwości i właściwości.
Fitoplankton ma zdolność przekształcania energii słonecznej w energię, z której mogą korzystać konsumenci. Ten typ planktonu stanowi także głównie pożywienie dla zooplanktonu, wodnych drapieżników i wszystkożernych organizmów. Plankton ze względu na to, że jest pierwszym ogniwem w łańcuchu pokarmowym, jest niezwykle ważnym elementem prawidłowego funkcjonowania całego życia morskiego.
Zooplankton i fitoplankton to organizmy wykazujące się bardzo dużą wrażliwością na otaczające ich środowisko. Obserwacja tych mikroorganizmów jest szczególnie ważna dla naukowców, którzy dzięki temu mogą zaobserwować delikatne zmiany środowiskowe i klimatyczne. Kontrola zooplanktonu pozwala na obserwację zmian w zakresie obecności nutrientów, zanieczyszczeń, zmian pH wody, zmian temperatury czy zwiększonej obecności drapieżników. Wielu naukowców poprzez obserwację zooplanktonu i fitoplanktonu jest w stanie trafnie określać aktualny stan ekosystemów.
Naukowcy wykazali również, że fitoplankton reaguje na występowanie cyklonów. W takim przypadku zmienia się nie tylko jego skład gatunkowy, ale również ilość tego typu mikroorganizmów znajdujących się w wodzie.
