Aktywność wykonywana przez człowieka, w tym szczególnie działalność przemysłowa, prowadzi do degradacji środowiska naturalnego. Do negatywnych efektów należy zniszczenie gleb, zbiorników wodnych itp. Na szczęście, w wielu przypadkach możliwe jest przynajmniej częściowe przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy – takie działania są określane jako rekultywacja.
Czym jest rekultywacja?
Według ogólnej definicji rekultywacja jest rozumiana jako zbiór działań mających na celu przywrócenie dawnej wartości przyrodniczej lub użytkowej obszarowi, który został poważnie naruszony wskutek działalności człowieka. Dzięki temu możliwe będzie postawienie na odnowionych terenach takich obiektów jak na przykład pomniki, ekspozycje czy obiekty użytku publicznego. To jeszcze nie wszystko, ponieważ dopuszczalne jest zorganizowanie parków, a czasem nawet rezerwatów przyrody.
Działania określane jako rekultywacja, choć kojarzone przede wszystkim z glebami, mogą być prowadzone także w odniesieniu do zbiorników wodnych.
Rekultywacja gleb i gruntów
Do najczęściej występującego wariantu rekultywacji należy odtwarzanie zniszczonych gruntów. Gleby te mogą być uszkodzone na przykład w wyniku wcześniejszej działalności firm z sektora górniczego, hutniczego czy produkcyjnego. To jednak niejedyne przyczyny, dla których określony grunt wymaga podjęcia odpowiednich działań. Czasem pojawia się także konieczność rekultywacji w sytuacji, gdy wcześniej na danym terenie prowadzona była w niewłaściwy sposób działalność rolnicza.
Dlaczego przeprowadza się prace rekultywacyjne? Odpowiedź na to pytanie wydaje się prosta. Dzięki temu możliwe jest późniejsze wykorzystanie odnowionego gruntu w celach związanych na przykład z rolnictwem czy rekreacją. Taki stan rzeczy oznacza, że opisywane działanie ma charakter ekologiczny i jest przeprowadzanie z myślą o poprawie stanu środowiska naturalnego. To, jakie czynności zostaną podjęte w celu dokonania rekultywacji, zależy od potrzeb oraz zakresu zniszczenia danego gruntu w wyniku działalności prowadzonej przez człowieka.
Zazwyczaj, aby osiągnąć ten cel, podejmuje się takie działania jak na przykład:
- zasypanie uszkodzonego gruntu świeżą glebą — jest to szczególnie często w sytuacji, gdy prace naprawcze dotyczą pozostałości po działalności kopalni. Powierzchnia świeżej warstwy gleby ma zazwyczaj kilkadziesiąt centymetrów (od ok. 25 do 50 cm) grubości
- nawodnienie wysuszonych gruntów (jest to tzw. melioracja)
- osuszanie podmokłych terenów
- poprawa właściwości gleby poprzez zastosowanie odpowiednich środków chemicznych i nawozów
- zmiany w zakresie ukształtowania terenu, przez co rozumie się na przykład umocnienie skarp
- odnowienie lub budowa nowych dróg dojazdowych
To jeszcze nie wszystkie działania, jakie należy podjąć, by móc odnowić daną glebę. Oprócz tego podejmuje się także takie kroki jak choćby odtruwanie gruntu — trzeba zrobić to w sytuacji, gdy dany teren został skażony przez szkodliwe substancje chemiczne. Czasem niezbędne może okazać się również posadzenie roślin o właściwościach próchnicotwórczych (do kategorii tej zalicza się na przykład trawy i łubiny) lub nawet zalesianie.
Zobacz także: Czym jest erozja gleby?
Rekultywacja zbiorników wodnych
Jak już wspomniano, rekultywacja to proces, który może zostać przeprowadzony także w odniesieniu do zbiorników wodnych (rzek, jezior itp.). Celem takiego działania jest przywrócenie zbiornikowi wcześniejszych właściwości hydrobiologicznych itp. Generalnie, rekultywacja rzeki czy jeziora powinna zostać wykonana w taki sposób, by po realizacji tego przedsięwzięcia możliwe było swobodne korzystanie ze zbiornika w ramach rekreacji.
Poniżej przedstawione niektóre spośród działań, które są bardzo pomocne w przywracaniu zbiornika wodnego do poprzedniego stanu:
- natlenianie
- przepłukanie
- wprowadzenie ryb, planktonu itp.
- zapewnienie dopływu wody z czystych, niezdegradowanych zbiorników wodnych
Do najpoważniejszych, najbardziej skomplikowanych działań w tym zakresie można zaliczyć regulację brzegu rzeki. Robi się to w celu przywrócenia jej naturalnego koryta.
Oczywiście, konieczne w takiej sytuacji jest również usunięcie czynników (mogą być to na przykład substancje chemiczne), które są powodem degradacji zbiornika wodnego.
Przykłady rekultywacji w Polsce
Zarówno w Polsce, jak i innych częściach świata przeprowadzono setki, jeśli nie tysiące udanych przedsięwzięć z zakresu rekultywacji. Dobrym przykładem z naszego kraju jest historia działalności kopalni Adamów. Podmiot ten podczas swojej kilkudziesięcioletniej historii doprowadził do poważnych zniszczeń w okolicznej florze i faunie. Na szczęście, z inicjatywy kierownictwa zostały podjęte liczne działania celem przywrócenia stanu środowiska naturalnego. Efekty okazały się bardzo dobre. Nie tylko odnowiono znaczną część przyrody, ale także dodano nowy element w postaci zbiornika wodnego.
Innym z ciekawych przykładów w tym zakresie jest kopalnia Turów. Dlaczego? Odpowiedź jest prosta: kopalnia ta jest ostatnio medialna z powodu sporu międzynarodowego dotyczącego nieekologicznych działań. Tymczasem, projekty realizowane dzięki wsparciu kopalni są prowadzone na szeroką skalę; do efektów należy między innymi stworzenie kompleksu leśnego o powierzchni liczącej łącznie aż dwa tysiące hektarów. Co więcej, plany na tym się nie kończą; być może w następnych latach powstanie także zbiornik wodny.
