Co to jest sawanna i gdzie występuje?
Sawanna to biom cechujący się suchym i gorącym klimatem. Sawanna występuje w strefie międzyzwrotnikowej i wyróżnia się dwoma wyraźnie zaznaczonymi porami roku – porą suchą oraz porą deszczową.
Według encyklopedii Britannica sawannę można podzielić na cztery podkategorie, ze względu na porastające ją formacje roślinne:
- Sawanna zalesiona – największe zagęszczenie drzew i krzewów, które blokują dostęp światła do niższych warstw lasu
- Sawanna drzewiasta – dużo rozproszonych drzew i krzewów, gęsta trawa
- Sawanna krzewiasta – sporo rozproszonych krzewów, mała ilość drzew, gęsta trawa
- Sawanna trawiasta – trawa jako dominująca roślinność, drzewa i krzewy prawie niewystępujące
Sawannę można uznać za środowiskowo-geograficzne naturalne strefy przejściowe między lasami deszczowymi w obszarze równika a pustyniami.
Największe obszary sawanny znajdują się w Afryce, Australii, Ameryce Południowej, Indiach oraz na Madagaskarze. Szacuje się, że sawanna stanowi 20% powierzchni lądowej na świecie.
Klimat i krajobraz sawanny
Klimat sawanny cechuje się wysoką temperaturą przez cały rok oraz niską wilgotnością powietrza. Przy czym na sawannie występują dwie pory roku, które różnią się od siebie i znacząco wpływają na krajobraz sawanny w czasie ich trwania.
- Pora sucha – bardzo rzadkie opady deszczu, wysoka temperatura,
- Pora deszczowa – znacznie częstsze opady deszczu, niższa temperatura
Na południowej półkuli pora deszczowa zaczyna się w październiku i trwa do marca. Natomiast na półkuli północnej pora mokra rozpoczyna się w kwietniu i trwa do września. Pora sucha trwa przeważnie dłużej od pory mokrej, ale jej długość ulega dużym wahaniom i pora sucha może trwać równie dobrze 2, jak i 11 miesięcy.
Roczna ilość opadów waha się od 500 mm do 1,270 mm, przy czym opady deszczu występują częściej przez 6-8 miesięcy w roku, a po tym następuje okres suszy. Średnia temperatura powietrza w czasie pory suchej to 10-20°C, z kolei w czasie pory mokrej temperatura jest wyższa i wynosi 20-30°C.
Z powodu niskiej wilgotności powietrza, która utrzymuje się przez dużą część roku oraz wysuszonej roślinności na sawannie często wybuchają dzikie pożary wywołane przez pioruny, które szybko się rozprzestrzeniają.
Rośliny, czyli flora sawanny
Klimat sawanny nie jest jałowy jak klimat pustynny, ale wciąż jest to wymagające środowisko dla roślin – stąd też na przeważających obszarach sawanny brak bujnej roślinności. W zależności od regionu i kontynentu na sawannie zaobserwujemy różne gatunki roślin, choć głównie są to gatunki preferujące suchy klimat.
Niestety wiele gatunków roślin sawanny nie doczekało się jeszcze polskiego opisu, więc pozostaje wykorzystanie nazw łacińskich.
Drzewa rosnące na sawannie to m.in.:
- Diospyros mespiliformis – jedno z najwyższych drzew rosnące na sawannie, osiąga nawet 80 m
- Akacja
- Baobab
- Curatella americana
- Prosopis
- Palmy jak prześcigla i copernica
- Combretum
- Anogeissus
- Strychnos
Krzewy rosnące na sawannie to m.in.:
- Dichrostachys cinerea
- Grewia
- Ziziphus mucronata
- Eukaliptusy
Najbardziej powszechną rośliną na sawannie jest trawa, której na sawannie znajdziemy ok. 75 gatunków, są to m.in.:
- Rosplenica perłowa
- Digitaria eriantha
- Eragrostis
- Bothriochloa
- Heteropogon contortus
- Themeda
Zwierzęta, czyli fauna sawanny
Sawannę zamieszkuje wiele gatunków zwierząt. Choć nie jest to łatwe z powodu rzadkich opadów atmosferycznych przez wiele miesięcy w roku, co dość znacząco ogranicza dostęp do wody pitnej. Z tego powodu wiele zwierząt migruje w poszukiwaniu wody i jedzenia pokonując nawet tysiące kilometrów na przestrzeni roku.
Sporo gatunków zwierząt żyjących na sawannie odżywia się trawą oraz liśćmi drzew, gdyż ciężko znaleźć tam coś innego. Dodatkowo wiele gatunków zwierząt funkcjonuje w grupach i w stadach, które mogą liczyć nawet setki osobników.
Dzikie zwierzęta roślinożerne żyjące na sawannie to m.in.:
- Żyrafy
- Słonie
- Zebry
- Gazele
- Bawoły
- Gnu
- Nosorożce
Na australijskiej sawannie przeważają zwierzęta z rodziny kangurowatych.
Oprócz roślinożerców na sawannie żyją również drapieżniki, które polują na powyższych roślinożerców, są to m.in.:
- Lwy
- Hieny
- Szakale
Wśród zwierząt sawanny znajdziemy również liczne gatunki ptaków, takie jak gęsi egipskie, czaple, flamingi, sępy, czy największe ptaki świata, czyli strusie.
Poza tym nie można zapomnieć o najliczniejszej gatunkowo grupie zwierząt, czyli insektach. Pełnią one ważną funkcję wszędzie, gdzie występują, tak i również tutaj nic się nie zmienia. Oprócz pospolitych insektów jak muchy, komary, żuki, czy mrówki warto wspomnieć o termitach.
Termity pełnią funkcję reducentów, rozkładając martwe rośliny, w tym martwe drewno. Ich praca pozwala uwolnić do środowiska substancje odżywcze i minerały zawarte w martwych roślinach w znacznie szybszym tempie niż gdyby miało się to odbywać wyłącznie przez naturalne procesy, co trwałoby latami. Jest to tym bardziej istotne ze względu na warunki panujące na sawannie, gdzie przesuszona gleba jest prawie że jałowa.
Przez to uważa się, że termity są gatunkiem kluczowym dla funkcjonowania całego ekosystemu sawanny.
